احیای آبرو و جبران خسارت
مطابق قانون اساسی، حیثیت، جان، مال و حقوق افراد از تعرض مصون است. هتک حرمت، افترا، نشر اکاذیب و نسبت دادن اتهامات ناروا، تعرض به حیثیت و حقوق قانونی افراد محسوب می‌شود. قانون برای جبران این خسارت و احیای آبروی از دست رفته، راهکاری به نام «اعاده حیثیت» را پیش‌بینی کرده است. در این مقاله به بررسی جامع این موضوع می‌پردازیم.
فهرست مطالب
اعاده حیثیت چیست؟
اعاده حیثیت به معنای بازگرداندن آبرو، اعتبار و حیثیت قانونی شخصی است که به ناحق مورد اتهام، افترا یا نشر اکاذیب قرار گرفته و در نتیجه آن، اعتبار و جایگاه اجتماعی‌اش خدشه‌دار شده است. این فرایند قانونی به دنبال جبران خسارت‌های مادی و معنوی ناشی از این تعرض است.
در واقع، اعاده حیثیت زمانی مطرح می‌شود که:
اتهامی به فرد نسبت داده شود که واقعیت ندارد.
مطالب کذب و دروغینی علیه فرد منتشر شود.
حکمی قضایی به اشتباه صادر شود که حیثیت فرد را لکه‌دار کند (اصل ۱۷۱ قانون اساسی).
انواع اعاده حیثیت:
اعاده حیثیت به دو دسته‌ی کلی تقسیم می‌شود:
اعاده حیثیت کیفری: مربوط به مواردی است که فرد به اتهام جرمی محکوم شده، اما بعداً بی‌گناهی او اثبات می‌شود یا شرایط قانونی، آثار محکومیت را از بین می‌برد.
اعاده حیثیت حقوقی: مربوط به مواردی است که بدون محکومیت کیفری، به فرد افترا زده می‌شود، به او توهین می‌شود یا اکاذیبی درباره‌ی او منتشر می‌گردد.
مصادیق و موارد اعاده حیثیت:
مهم‌ترین مواردی که می‌توان برای آن‌ها درخواست اعاده حیثیت کرد عبارتند از:
- افترا (ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی): نسبت دادن صریح ارتکاب جرمی به دیگری از طریق انتشار اوراق چاپی، خطی، درج در روزنامه‌ها، نطق در مجامع یا هر وسیله‌ی دیگر، بدون توانایی اثبات صحت آن، افترا محسوب می‌شود. اگر افترا مربوط به جرایم منافی عفت مانند زنا یا لواط باشد و مفتری نتواند ادعای خود را ثابت کند، به مجازات قذف (۸۰ ضربه شلاق) محکوم خواهد شد.
- نشر اکاذیب (ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی): اظهار مطالب کذب و دروغ به قصد اضرار به دیگری، تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی، از طریق نامه، شکواییه، مراسلات، گزارش، توزیع اوراق چاپی یا خطی، اعم از امضا شده یا بدون امضا، نشر اکاذیب محسوب می‌شود و مشمول مجازات خواهد بود، چه ضرر مادی یا معنوی به دیگری وارد شود یا نشود.
- جعل ادله جرم (ماده ۶۹۹ قانون مجازات اسلامی): قرار دادن عالمانه و عامدانه آلات و ادوات جرم در منزل، جیب یا محل کار دیگری به قصد متهم کردن او و در نتیجه‌ی آن، تحت تعقیب قرار گرفتن آن شخص، پس از صدور قرار منع تعقیب یا حکم برائت، موجب مجازات برای جاعل خواهد بود.
- هجو (ماده ۷۰۰ قانون مجازات اسلامی): هجو به معنای بیان مطالب توهین‌آمیز و تحقیرآمیز به صورت نظم یا نثر، کتبی یا شفاهی است و انتشار آن نیز جرم محسوب می‌شود.
- اشتباه قاضی (اصل ۱۷۱ قانون اساسی): اگر در اثر تقصیر یا اشتباه قاضی، ضرر مادی یا معنوی به کسی وارد شود، از او اعاده حیثیت می‌شود و خسارات وارده نیز جبران می‌گردد.
مجازات اعاده حیثیت کیفری:
مجازات اعاده حیثیت بسته به نوع جرم ارتکابی متفاوت است:
- افترا ساده(ماده ۶۹۷): به جزای نقدی درجه شش محکوم می شود. اگر افترا مربوط به زنا یا لواط باشد، مجازات آن، مجازات قذف (۸۰ ضربه شلاق) است.
- نشر اکاذیب (ماده ۶۹۸):به حبس از یک ماه تا یک سال و یا شلاق تا (74) ضَربه محکوم می شود.
- افترا عملی (ماده ۶۹۹): به حبس از سه ماه تا یک سال و شش ماه و یا تا (74) ضَربه شلاق محکوم می شود.
- هجو (ماده ۷۰۰): به حبس از پانزده روز تا سه ماه محکوم می‌شود. (در این مورد تعیین مجازات جایگزین حبس الزامی است.)
چگونه اعاده حیثیت کنیم؟ (مراحل قانونی)
برای اعاده حیثیت کیفری، باید مراحل زیر طی شود:
تهیه و تنظیم شکوائیه: شاکی باید با کمک وکیل یا مشاور حقوقی، شکوائیه‌ای تنظیم و در آن موضوع افترا، نشر اکاذیب یا سایر موارد را با ذکر دلایل و مستندات شرح دهد.
ثبت شکوائیه در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: شکوائیه باید از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت شود.
ارجاع به دادسرا: پس از ثبت، شکوائیه به دادسرای صالح ارجاع می‌شود.
تحقیقات مقدماتی در دادسرا: دادسرا تحقیقات لازم را انجام داده و در صورت احراز وقوع جرم، پرونده را به دادگاه کیفری ارسال می‌کند. در غیر این صورت، قرار منع تعقیب صادر خواهد شد.
رسیدگی در دادگاه کیفری: دادگاه به بررسی پرونده و اظهارات طرفین می‌پردازد و حکم مقتضی را صادر می‌کند.
مهلت شکایت اعاده حیثیت
طبق ماده ۱۰۶ قانون مجازات اسلامی، در جرایم تعزیری قابل گذشت، متضرر از جرم باید ظرف یک سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم، شکایت کند. در غیر این صورت، حق شکایت او ساقط می‌شود، مگر اینکه تحت سلطه متهم بوده یا به دلیلی خارج از اختیار، قادر به شکایت نبوده باشد. در این صورت، مهلت از تاریخ رفع مانع محاسبه می‌شود.
اگر متضرر قبل از انقضای مهلت فوت کند و دلیلی بر صرف نظر وی از طرح شکایت نباشد، ورثه او ظرف شش ماه از تاریخ فوت حق شکایت دارند.
جمع بندی:
در این مقاله، به بررسی جامع مفهوم اعاده حیثیت، به عنوان راهکاری قانونی برای جبران خسارات ناشی از تعرض به حیثیت و آبروی افراد، پرداختیم. همانطور که گفته شد، قانون اساسی و قوانین موضوعه، حیثیت، جان، مال و حقوق افراد را مورد حمایت قرار داده و هرگونه تعرض به آن‌ها را منع کرده‌اند. اعاده حیثیت، چه از نوع کیفری و چه حقوقی، سازوکاری است که به افراد امکان می‌دهد تا در صورت مواجهه با اتهامات ناروا، افترا، نشر اکاذیب و سایر موارد مشابه، آبروی از دست رفته خود را احیا کرده و خسارات وارده را جبران نمایند. از مصادیق مهم اعاده حیثیت می‌توان به افترا، نشر اکاذیب، جعل ادله جرم، هجو و اشتباه قاضی اشاره کرد که هرکدام دارای تعریف، عناصر و مجازات‌های قانونی خاص خود هستند. برای طی مراحل قانونی اعاده حیثیت کیفری، لازم است شکوائیه‌ای تنظیم و از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت شود تا مراحل قانونی در دادسرا و دادگاه کیفری پیگیری شود. با توجه به اهمیت حفظ حیثیت و آبروی افراد در جامعه، آگاهی از قوانین مربوط به اعاده حیثیت و نحوه پیگیری آن، برای تمامی شهروندان ضروری است تا در صورت لزوم بتوانند از حقوق قانونی خود دفاع کنند.برای انجام خدمات مشاوره از این لینک استفاده کنید.
بدون دیدگاه