در شرایط بحرانی همچون حملات نظامی، دولت وظیفه دارد از جان، مال و امنیت شهروندان دفاع کند. اگر شهروندان در نتیجه‌ی درگیری‌های نظامی، خسارات مالی یا جانی ببینند، بر اساس قوانین ملی و موازین بین‌المللی، دولت موظف به جبران بخشی از این خسارات است یا بستر دریافت غرامت از مسببان اصلی جنگ را فراهم می‌کند. با ما همراه باشید تا با نحوه اعلام خسارت جنگی بیشتر آشنا بشید.
فهرست مطالب
وظایف دولت در قبال اعلام خسارت جنگی
1. حمایت از شهروندان طبق قانون اساسی
طبق اصول 3 و 29 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، دولت مکلف به تأمین امنیت و رفاه عمومی است. بنابراین، در شرایط جنگ یا تجاوز خارجی، دولت موظف است به آسیب‌دیدگان رسیدگی و غرامت پرداخت کند.
2. جبران خسارات از طریق صندوق‌ها و نهادهای حمایتی
برخی نهادها همچون بنیاد شهید و امور ایثارگران، کمیته امداد، و ستاد بحران کشور، وظیفه دارند از افراد آسیب‌دیده یا خانواده‌های شهدا و مجروحین حمایت مالی و روانی کنند.
3. اقدامات بین‌المللی برای پیگیری غرامت
در مواردی که دولت‌های خارجی (مانند اسرائیل در ماجرای حمله اخیر) به ایران خسارت وارد کنند، دولت ایران موظف است از مجاری حقوق بین‌الملل مانند دادگاه بین‌المللی لاهه و سازمان ملل، علیه عاملان اقدام کرده و زمینه جبران خسارت را فراهم سازد.
⚖️ مستندات قانونی مرتبط با اعلام خسارت جنگی
در قوانین ایران و همچنین مقررات بین‌المللی، اصولی برای حمایت از شهروندان در برابر آسیب‌های ناشی از جنگ، تجاوز خارجی یا بحران‌های شدید پیش‌بینی شده است که راه را برای اعلام خسارت جنگی هموار میسازد. در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌شود:
🟢 1. اصل 22 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
«حیثیت، جان، مال، حقوق، مسکن و شغل اشخاص از تعرض مصون است، مگر در مواردی که قانون تجویز کند.»
این اصل به‌صراحت تأکید دارد که اموال و جان مردم باید در امان باشد. در صورت آسیب دیدن این حقوق در شرایطی مثل جنگ، دولت موظف به جبران یا حمایت است. همچنین در صورت تقصیر یا کوتاهی دولت، این اصل می‌تواند مبنای حقوقی برای مطالبه غرامت باشد.
🟢 2. اصل 29 قانون اساسی
«برخورداری از تأمین اجتماعی از نظر بازنشستگی، بیکاری، پیری، از کارافتادگی، بی‌سرپرستی، حوادث و سوانح، نیاز به خدمات درمانی و مراقبت‌های پزشکی به‌صورت بیمه‌ای، حقی است همگانی…»
بر اساس این اصل، مردم در برابر حوادث و سوانحی مانند جنگ یا حمله موشکی، مستحق دریافت حمایت‌های اجتماعی و مالی هستند. این اصل مبنای قانونی برای پرداخت کمک‌هزینه، خسارت یا مستمری به بازماندگان نیز محسوب می‌شود.
🟢 3. اصل 156 قانون اساسی – وظایف قوه قضاییه
«قوه قضائیه پشتیبان حقوق فردی و اجتماعی… و مسؤول تحقق بخشیدن به عدالت… و احیای حقوق عامه و گسترش عدل و آزادی‌های مشروع… می‌باشد.»
در مواردی که شهروندان به دلیل جنگ دچار ضرر شده‌اند و دولت یا نهادهای مرتبط کوتاهی کرده‌اند، می‌توانند از طریق دستگاه قضایی پیگیر احقاق حق خود باشند. این اصل مبنایی برای شکایت رسمی از نهادهای مقصر نیز هست.
🟢 4. قانون مسئولیت مدنی (مصوب 1339)
ماده 1 این قانون می‌گوید:
«هر کس بدون مجوز قانونی عمداً یا در نتیجه بی‌احتیاطی به جان یا سلامتی یا مال یا آزادی یا حیثیت یا شهرت تجارتی یا به هر حق دیگری که به موجب قانون برای افراد ایجاد شده لطمه‌ای وارد کند، مسئول جبران خسارت ناشی از عمل خود می‌باشد.»
در صورتی که مثلاً کوتاهی یک نهاد دولتی در استقرار پدافند یا اطلاع‌رسانی باعث خسارت شود، می‌توان از این قانون برای مطالبه غرامت استفاده کرد. حتی در برابر دولت هم، مردم با استناد به این قانون می‌توانند طرح دعوی کنند.
🟢 5. قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور (مصوب 1387)
این قانون وظایف دولت در زمان وقوع بحران‌های طبیعی و غیرطبیعی (از جمله جنگ) را مشخص می‌کند. بر اساس این قانون:
- باید سامانه‌های دریافت و ثبت خسارت ایجاد شود
- دولت موظف به برنامه‌ریزی برای بازسازی و پرداخت غرامت است
- نهادهایی مانند بنیاد مسکن، شهرداری‌ها و استانداری‌ها موظف به همکاری هستند
🟢 6. قانون بودجه سالیانه
در بسیاری از قوانین بودجه سالیانه، ردیف‌هایی برای جبران خسارات ناشی از بلایای طبیعی و غیرطبیعی وجود دارد. در صورت بروز جنگ، دولت می‌تواند از این محل یا با تصویب بودجه‌ی اضطراری، اقدام به پرداخت غرامت کند.
🟢 7. اسناد بین‌المللی قابل استناد
در کنار قوانین داخلی، ایران عضو معاهدات بین‌المللی متعددی است که حق اعلام خسارت جنگی را تضمین می‌کنند، از جمله:
- کنوانسیون ژنو (1949): الزام به حمایت از غیرنظامیان در زمان جنگ
- میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی (1966): حق دادخواهی و جبران خسارت در صورت نقض حقوق بنیادین
- نظام حقوقی دیوان بین‌المللی دادگستری (ICJ): برای پیگیری رسمی خسارات وارده از سوی کشور متجاوز (مثلاً اسرائیل)
نحوه اعلام خسارت جنگی
شهروندانی که در اثر جنگ، موشک‌باران، یا حملات تروریستی دچار آسیب شده‌اند، می‌توانند با طی مراحل زیر نسبت به ثبت درخواست اعلام خسارت جنگی اقدام کنند:
1. تهیه مدارک مستند
مدارکی که باید جمع‌آوری شود شامل:
- عکس یا فیلم از محل آسیب
- گزارش پلیس یا نهاد امنیتی
- استشهادیه محلی
- مدارک بیمارستانی یا پزشکی قانونی (در صورت جراحت)
- مدارک مالکیت اموال آسیب‌دیده
2. مراجعه به فرمانداری یا بخشداری
اولین مرجع برای پیگیری خسارت، فرمانداری محل وقوع حادثه است. در این مراکز، کمیته‌های بررسی خسارت با حضور نمایندگان بنیاد مسکن، هلال‌احمر، شهرداری و نیروی انتظامی تشکیل می‌شود.
3. ثبت درخواست در سامانه‌های ملی
در برخی بحران‌ها، دولت سامانه‌ای اختصاصی برای ثبت اطلاعات خسارت‌دیدگان فعال می‌کند (مانند سامانه‌های مربوط به زلزله، سیل یا کرونا). اگر سامانه‌ای فعال شود، متقاضی باید اطلاعات خود را به‌صورت الکترونیکی ثبت کند.
4. دریافت کارشناسی و برآورد خسارت
کارشناسان رسمی (از بیمه، بنیاد مسکن یا دادگستری) برای بررسی میزان خسارت به محل اعزام می‌شوند. پس از تأیید، گزارش رسمی صادر می‌شود که مبنای پرداخت غرامت خواهد بود.
5. پیگیری بیمه یا صندوق‌های حمایتی
در صورت داشتن بیمه حوادث، بیمه‌گذار موظف است خسارت را پرداخت کند. در غیر این‌صورت، دولت از طریق بودجه‌های اختصاص‌یافته یا صندوق‌های حمایتی غرامت را تأمین خواهد کرد.
📌 نکات مهم برای مردم
- از هرگونه خسارت، بلافاصله مستندات تهیه کنید.
- در ثبت اطلاعات دقت کامل داشته باشید؛ اطلاعات ناقص ممکن است منجر به رد درخواست شود.
- در صورت لزوم، از وکلای متخصص برای پیگیری حقوقی خسارت‌ها استفاده کنید.
- در شرایط حاد، از سازمان‌های بین‌المللی نیز می‌توان تقاضای حمایت کرد.
نتیجه گیری
در شرایط بحرانی نظیر جنگ، دولت وظیفه دارد از حقوق مردم دفاع کرده و در جبران خسارت‌های وارده نقش فعال ایفا کند. اما نقش خود مردم در مستندسازی دقیق، پیگیری به‌موقع و اطلاع از حقوق قانونی‌شان، بسیار تعیین‌کننده است. در صورت اینکه در روند مستندسازی مدارک جهت دریافت و اعلام خسارت جنگی با سوالی روبه رو بودید میتوانید با همکاران ما در گروه مشاوره ژیان تماس حاصل فرمایید.
بدون دیدگاه